Tweeëndertig mensen reageerden op mijn verzuchting. Veel ervan waren blij met mijn woorden, zij voelden dat ook zo. Zij verzetten zich tegen de vrijheid die mensen soms nemen om alles maar te zeggen en te schrijven. Zij stellen het fatsoen als norm, niet de ruimte die de wet biedt. Anderen doen dat juist wel, de wet geeft de ruimte aan, iedereen mag zeggen, schrijven en tekenen wat hij wil. Dat is in wezen dus niet begrensd. Het gaat dus om de vrijheid je mening te mogen uiten, ook als je daarmee anderen beledigt, kwetst of schoffeert.

Veel mensen kennen de wettekst niet letterlijk, dus heb ik die nog maar eens opgesnord. Het gaat om artikel 7 van onze grondrechten, vastgelegd in de Grondwet:
            _______________________________________________________________________________

1. Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.

2. De wet stelt regels omtrent radio en televisie. Er is geen voorafgaand toezicht op de inhoud van een radio- of televisieuitzending.

3. Voor het openbaren van gedachten of gevoelens door andere dan in de voorgaande leden genoemde middelen heeft niemand voorafgaand verlof nodig wegens de inhoud daarvan, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. De wet kan het geven van vertoningen toegankelijk voor personen jonger dan zestien jaar regelen ter bescherming van de goede zeden.

4. De voorgaande leden zijn niet van toepassing op het maken van handelsreclame.

            _____________________________________________________________

In de uitgave ‘De Grondwet in eenvoudig Nederlands’ is dit artikel wat begrijpelijker uitgelegd:

         _______________________________________________________________

In Nederland mag je zeggen en schrijven wat je denkt zonder daar eerst toestemming voor te vragen. Maar de rechter kan je achteraf wel straffen, als je iets zegt of schrijft dat niet mag volgens een ander artikel van de Grondwet of een andere wet.

Uitleg

In dit artikel is de vrijheid van meningsuiting geregeld. In onze democratie is het zo dat je niet eerst toestemming hoeft te hebben voordat je iets schrijft of zegt. We hebben in Nederland dus geen censuur. Dat betekent niet dat je alles mag zeggen en schrijven zonder dat je daarvoor straf kan krijgen. Dat kan namelijk wel. Als je bijvoorbeeld iets zegt dat voor andere mensen kwetsend of beledigend is, kunnen ze naar de rechter gaan. De rechter kan dan toch nog een straf opleggen.

Dit artikel geldt ook voor radio of televisie. Ook radio- en televisieomroepen mogen uitzenden wat ze willen. Ook zij kunnen achteraf straf krijgen als ze zich niet aan andere wetten hebben gehouden. Het artikel geldt ook voor toneel of film.

Er zijn wel uitzonderingen. De overheid kan bijvoorbeeld van tevoren regels opstellen voor jongeren onder de 16 jaar, zoals gebeurt bij de filmkeuring.

Voor reclame gelden ook andere regels. De overheid mag bijvoorbeeld een reclamebord in een natuurgebied verbieden.

            ________________________________________________________________________________

De grenzen van de vrijheid je mening te uiten worden dus niet vooraf bepaald maar kunnen op verzoek door de rechter worden aangegeven. De rechter onderzoekt en constateert of andere (grond)wetten door de genomen vrijheid worden overtreden.

Het lastige van nogal wat discussies over de vrijheid van meningsuiting is dat de wet en de fatsoensnormen bijna altijd door elkaar worden gehaald. De wet is duidelijk. Er is geen censuur, alles kan, totdat iemand zich door een ander ernstig benadeeld voelt. Dan kan hij de rechter vragen de grens te bepalen en de ander te straffen.

Wat het fatsoen betreft ligt het wat anders. Het ingewikkelde is dat iedereen voor zichzelf fatsoensnormen aanlegt. Weliswaar zijn de meeste mensen het in grote lijnen wel met elkaar eens maar uiteindelijk blijft fatsoen toch iets heel persoonlijks. Wat de een nog fatsoenlijk vindt kan voor de ander bijvoorbeeld veel te ver gaan. Een diepgaande discussie over fatsoen, daar kom je nooit en te nimmer uit.

Elkaar pijn doen is overigens sowieso onvermijdelijk. Leven en pijn zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden. Als je naar eer en geweten dingen zegt, doet en laat, zijn er altijd wel mensen in je omgeving die je dat niet in dank afnemen. Mensen voelen zich beledigd of gekwetst als gevolg van jouw woorden of daden, hoe omzichtig en tactvol je ook bent Als je niet wilt dat anderen zich zo voelen, ben je roerloos geworden, je kunt letterlijk geen kant meer op, je kunt je eigen leven niet leiden. Je hebt van de mening en gevoelens van anderen de maatstaf van je eigen leven en functioneren gemaakt. Zij bepalen je leven, niet jij.

Een vrouw schreef in een reactie op mijn facebookbericht : “Je kunt niet van alles wat je zegt of tekent of beeldhouwt of wat dan ook, inschatten wat het effect is.” Dat is zo. Ze schreef ook dat sommige mensen zich wel heel snel beledigd en gekwetst voelen. Ook dat is zo. Een man stelt ‘dat je iemand beledigd of gekwetst hebt als diegene dat zo voelt’. Ik ben het met die  uitspraak niet eens. Iemand beledigen of kwetsen vraagt moedwilligheid, de boze opzet om iemand in negatieve zin te raken. Zolang je oprecht je leven leidt en dus niet de intentie hebt om wie dan ook onaangenaam te bejegenen, kwets en beledig je niet maar kan het zijn dat een ander dat wel zo voelt. In dit geval zou de ander er verstandig aan doen zich op de hoogte te stellen van de bedoelingen. Een goed gesprek zal dan duidelijk maken dat er van kwetsen of beledigen geen sprake was...

Wat me wel verbaast is dat degenen die zo pleiten voor een volstrekte vrijheid van meningsuiting, inclusief  het recht om een ander moedwillig te kwetsen, beledigen, schofferen, er meestal van uitgaan dat de ander zal reageren binnen de grenzen van de wet. Als die ander het niet met ze eens is kan hij zich immers beklagen bij de rechter? Iemand die zich tot in het diepst van zijn ziel gekrenkt voelt en niet over dezelfde scherpe pen of scherpe tong beschikt kan zich volstrekt machteloos voelen. En de stap van machteloosheid naar boosheid en naar fysiek geweld is dan gemakkelijk gezet. Een klap voor je kop is voor sommigen een logische reactie op de klap die ze in hun geest ervaren. Gelijke munt...

Nee, ik pleit allerminst voor geweld in welke vorm dan ook, noch voor lijfelijk geweld, noch voor geestelijk geweld. Het is beide verfoeilijk, maar beide zijn in het licht van de omstandigheden soms wel begrijpelijk. We zijn immers allemaal anders. Zoals gezegd zijn er mensen die nogal snel op hun tenen zijn getrapt. En er zijn er die alles langs hun koude kleren laten afglijden. Ertussen huizen een groot aantal varianten. Wat we ook van de houding van anderen vinden, we hebben ermee te maken en het lijkt me goed om daar rekening mee te houden in de omgang met mensen.

De neiging van velen om duidelijk te maken hoe de wereld eruit zou moeten zien, hoe iedereen met de vrijheid van meningsuiting zou moeten omgaan of aan welke fatsoensnormen iedereen zou moeten voldoen, lijkt niet erg productief. Je kunt nu eenmaal niet in je eentje de wereld veranderen. Het is zinvoller om het klein te houden, bij jezelf dus. Waar sta ik zelf, hoe doe ik zelf, hoe is mijn houding ten opzichte van anderen, hoe wil ik anderen bejegenen? Daar gaat het werkelijk om. Jij, jouw maat, jouw grenzen.

Het is niet de ruimte die de wet je biedt die per definitie de maatstaf zou moeten zijn in jouw dagelijkse leven. Je hoeft geen 130 te rijden, ook al is het toegestaan...Welke ruimte hoort bij jou, dat is wat telt. Het gaat om jouw hoogstpersoonlijke vrijheid van meningsuiting, door jou zelf in alle vrijheid begrensd... 

Jan Jaap van Hoeckel