Er is altijd wel een excuus waarom we dingen doen die we achteraf beter niet hadden kunnen doen. Terwijl het niet om het excuus gaat maar simpelweg om het ruimhartige gebaar, de eerlijke constatering: Sorry, dat heb ik niet goed gedaan.
De meeste fouten worden niet opzettelijk gemaakt, er is vaak geen sprake van schuld, hoogstens van onkundigheid of onnadenkendheid. We schijnen het wel eens te vergeten dat we gewoon mensen zijn. We doen ons best, we moeten weet ik het hoe vaak beslissingen nemen. We wikken en wegen en doen vervolgens wat ons het beste lijkt met de kennis die we op dat moment hebben. Dat gaat vaak goed, iedereen blij, jij blij. En soms, oei, dan gaat het niet goed, dan pakt je beslissing heel anders uit dan je voorzien had. Achteraf blijkt bijvoorbeeld dat je dingen over het hoofd hebt gezien bij je afwegingen. Of dat je de reacties verkeerd hebt ingeschat. We zijn mensen, dus maken we fouten, dat hoort bij ons.
We moeten zelfs fouten maken, dingen verkeerd doen is de snelkookpan in ons leven. Het is de meest efficiënte manier van leren. Mits we er natuurlijk voor open staan om er inderdaad iets van te leren. Fouten maken is kenmerkend voor onze soort. Stel dat we geen fouten zouden maken, dan kunnen we God ook van ons lijstje schrappen, dan zijn we het immers zelf.
Ik ben actief op milieugebied en help daarnaast soms mensen die conflicten hebben met de overheid. De cultuur die daar heerst, echt daar schrik je van. In de tientallen jaren dat ik dit werk doe, heb ik niet één keer uit de mond van iemand die bij gemeente, provincie of rijksoverheid werkt, gehoord: Sorry, dat hebben we niet goed gedaan. Terwijl toch uit alles blijkt dat er faliekant foute beslissingen zijn genomen. De hele machinerie is erop ingesteld om alles te verdedigen, koste wat kost. Het is tenenkrommend hoe gammel de redenaties soms zijn om aan te tonen dat het heel juist is wat er gebeurd is. En het is natuurlijk vooral gênant dat overheden zich zo opstellen en er alles aan doen om degene die ze op hun fouten wijst, voor gek te verklaren. Als je ze er heel persoonlijk naar vraagt, voeren ze als excuus aan dat het toegeven van een fout soms forse consequenties kan hebben.
Maar natuurlijk, onze beslissingen hebben altijd consequenties! Consequenties in positieve of negatieve zin. Dat geldt voor overheden maar net zo goed voor ieder van ons. Daar gaat het nu juist om! Beslissingen nemen en de consequenties aanvaarden! Beslissingen zonder gevolgen zijn geen beslissingen. Met name het dragen van de consequenties is essentieel voor het leerproces. Draag je ze niet, dan leer je niks. Sorry zeggen zonder de consequenties te dragen is geen sorry. Dat is niks.
Je moet fouten maken om er uiteindelijk minder te maken. Kunnen toegeven dat je per definitie fouten maakt en ruiterlijk kunnen zeggen dat je het in bepaalde gevallen inderdaad niet goed hebt gedaan, vergt een omslag in denken. De gedachte dat het toegeven van fouten gezichtsverlies oplevert, dat je een soort schuld op je laadt, berust op een misverstand. En dat geldt ook voor de gedachte dat je respect afdwingt als je desnoods tegen de verdrukking in duidelijk kunt maken dat je het altijd goed doet. Het tegendeel is waar. Op deze manier heb je jezelf ontmenselijkt. Personen, overheden, organisaties, verliezen zo alle respect en vervreemden mensen van zich.
Mensen maken fouten en omgekeerd maken fouten ons menselijk. Het in het algemeen kunnen toegeven dat je ze maakt en in concrete gevallen dat dan ook kunnen zeggen en de consequenties aanvaarden, juist daarmee toon je je warme hart, win je respect, bind je mensen aan je en houd je de verbinding in stand. Fouten maken, het is een van de belangrijkste uitdagingen van ons leven…
Jan Jaap van Hoeckel