Ik heb in mijn jongere jaren regelmatig een therapeut bezocht die me wat mijn ja’s en nee’s betreft op het rechte pad heeft geholpen. En ook mijn moeder heeft me op dat gebied wijze lessen geleerd. De therapeut leerde me hoe unfair het was dat ouders op al hun vragen een positief antwoord van hun kinderen eisen. Wil jij even de tafel dekken? Wil je je kamer opruimen? Wil je me even mijn kopje aangeven? Wil je het gras maaien vanmiddag? Er is maar één antwoord mogelijk. En nee bestaat dus niet. Als een kind toch voorzichtig probeert aan te geven dat het daar geen zin in heeft, is het huis vaak te klein. Wat denk je wel! En vlug, ga de tafel dekken! Niet goedschiks, dan maar kwaadschiks.
Dit is gewoon niet oké, leerde ik, terwijl ik zelf lange tijd ook zo deed, ach, je wist niet beter. Op een vraag moet een kind een eerlijk antwoord kunnen geven. En als je vraagt Wil je de tafel even dekken? en het kind zegt dat het dat niet wil, dan is daarmee de kous af. Dan zou je kunnen zeggen - zonder zuchten uiteraard - dat je het zelf wel even doet. Dat is fair tegenover het kind, het krijgt de ruimte om een eerlijk antwoord te geven. Maar stel nou dat je als ouder wilt dat het kind wel de tafel dekt? Dan is een mededeling zonder vraagteken beter. En natuurlijk is het zaak om dat vriendelijk en tactvol te doen: Jij dekt even de tafel. Op deze manier met kinderen omgaan is heel goed voor de sfeer in huis. Kinderen vinden het fantastisch dat ze soms nee mogen zeggen, het geeft ze ruimte. En ze hebben een belangrijke les geleerd voor de rest van hun leven. En die is dus niet: je mag geen nee zeggen!
Mijn moeder leerde me, helaas niet in mijn allerjongste jaren, dat je alles mocht vragen. Daar zat geen rem op. Onbescheidenheid bestond niet. Ook die opmerking was aan spelregels gebonden. Als ik alles mocht vragen mocht de ander álles antwoorden. Dat was de prijs voor deze vrijheid. En het was dan niet de bedoeling dat je bij een ongunstig antwoord opstandig werd of in zeuren en jammeren uitbarstte. Zo werd het spel gespeeld. Het was een mooie les die bij veel mensen om mij heen bevreemding wekte. Toen mijn dochter in haar tienerjaren in het gezelschap van mijn vrienden mij om duizend gulden vroeg, keken ze zeer verontwaardigd op: Dat kun je niet maken! Gelukkig was ze niet erg verlegen en kon ze mijn vrienden duidelijk maken wat onze spelregels waren. Ze vonden het ongewoon, dat wel. En overigens was mijn antwoord nee.
De meest cruciale vragen van het jaar komen er weer aan. Komen jullie bij ons sinterklaas vieren? Jullie komen toch op eerste kerstdag met de kinderen bij ons eten? Jullie hebben er toch rekening mee gehouden dat we met zijn allen bij ons oud&nieuw vieren?
Niks mis mee om er ja op te zeggen, als je er veel zin in hebt. Maar er zijn hele hordes mensen die ja zeggen en eigenlijk hartgrondig nee bedoelen. Ze willen helemaal niet, maar voelen het als een verplicht nummer. En tja, je kunt die mensen toch niet in hun eentje laten zitten? We willen geen spelbreker zijn. Dit is nou eenmaal een traditie in onze familie. Je mag toch wel iets voor een ander over hebben?
Allemaal waar. Maar toch: jij bepaalt. Ook jij hebt recht op je eigen leven, op je eigen beslissingen, op je eigen gezelligheid, op je eigen tradities. Gezinstradities vervallen in wezen als de kinderen zijn uitgevlogen. Dan zijn ze toe aan het opbouwen van hun eigen tradities en gewoonten. Voor menig ouder met volwassen kinderen is die gedachte een gruwel. Alles moet doorgaan zoals het vroeger was. En ja, zolang de kinderen met tegenzin komen maar veinzen dat ze het leuk vinden, blijft alles bij het oude.
Misschien wordt het tijd voor de stoute schoenen. Nee zeggen als je nee voelt en bedoelt. Dit jaar je eigen gang gaan, de feestdagen op jouw en jullie eigen manier. Waarschijnlijk even slikken voor de anderen, maar hopelijk ook alle respect voor je beslissing. Hopelijk heb je het lef! Dit wordt beslist een heerlijke decembermaand.
Jan Jaap van Hoeckel